Na chińskim szlaku — Dagmara Gregorowicz

Film kręciliśmy już sześć lat temu, podczas naszej drugiej wizyty w Chinach. Paweł wziął miesiąc urlopu, spakował jedną ciężką kamerę i poleciał z nami, choć powiedziałam mu, że jestem w stanie załatwić mu jedynie spanie i nie mamy budżetu na loty czy honorarium. Cała produkcja filmu trwała pięć lat, ale finalnie wyszło to na dobre, bo premiera zbiegła się z naszymi dziesiątymi urodzinami. Poprosiłam tylko, żeby dodał w końcowej scenie okładkę płyty, którą nagraliśmy w Chinach z tamtejszymi muzykami z grupy North Lab. Zależało mi, żeby podkreślić, że te historie z filmu mają ciąg dalszy.

To nie było łatwe zadanie. Hassibagen, który jest Mongołem, i Aiys Song, Chińczyk, mieszkają w Pekinie – świetnie się z nimi dogadywaliśmy i oczywiście mogliśmy się umówić, że oni po naszym powrocie do Polski wejdą do studia i coś dograją, ale nam chodziło o tę chemię, żeby się spotkać i razem tworzyć. Po pierwszym wspólnym występie (koncert retransmitowany w chińskim Radiu CRI) ludzie pytali o płytę, więc zastanawiałam się, co tu zrobić. Wiedziałam, że istnieją targi muzyczne w Pekinie i że organizują showcase, więc złożyłam wniosek i się dostaliśmy. Zagraliśmy kolejny koncert w Pekinie i przy okazji weszliśmy z chłopakami do studia. To był jednak dopiero początek przygód, bo w sprawie wydawnictwa latałam do Chin jeszcze wielokrotnie – czasem za zespołowe oszczędności, innym razem pomagało mi miasto Poznań lub Instytut Adama Mickiewicza, a w Pekinie zawsze tak jak mogły – polska ambasada i Instytut Polski (od których zaproszenia wszystko się zaczęło). Wiele razy działałam w ciemno: zarezerwowałam pociąg do Szanghaju, żeby spotkać się z organizatorami festiwali czy szefami firm, którzy byli zainteresowani wydaniem tego materiału. Wydawca zmieniał się trzy razy, ale nie przyjaciele. Ich na szczęście przybywało. Do dziś czuję ich wsparcie, czy to w tłumaczeniach, radach, czy najzwyczajniej w logistyce. W Chinach tak szybko się wszystko rozwija, że nigdy nie wiem, czy to nie jest nasz ostatni wyjazd. Potem jednak okazuje się, że wrzucam na chińskie media społecznościowe jakieś zdjęcia, informacje, co się u nas dzieje, a z tamtej strony ktoś dzwoni. Tak było ostatnio: opublikowałam zdjęcia z trasy i napisała nasza agentka z zaproszeniem na festiwal wiosenny.

Ja byłam chyba 16 razy – więcej niż reszta zespołu, bo latałam też na spotkania, na targi, żeby poznawać ludzi.

Tak. 68. południk przechodzi dokładnie pośrodku między Częstochową i Pekinem, czyli miejscami, w których nagrywaliśmy piosenki. Podpisaliśmy kontrakt, płyta na chińskim rynku ukazała się w formie cyfrowej. Chiński rynek jest zupełnie inny niż europejski – płyty sprzedają się tam zwykle jako gadżety po koncertach. Ludzie często nie mają odtwarzaczy. Historia toczy się dalej. Ostatnio nagraliśmy wideo z okazji chińskiego Nowego Roku – nauczyliśmy się tradycyjnej chińskiej piosenki, zrobiliśmy swój aranż, oni pomogli to wypromować i dzięki temu mogliśmy polecieć tam znowu.

Dostaliśmy zaproszenie z okazji Euro 2012. W Polsce nie zagraliśmy na żadnym stadionie, ale wystąpiliśmy w chińskiej telewizji sportowej. To był pomysł polskiego attaché Macieja Gacy, który założył potem Instytut Polski w Pekinie. Mieliśmy przylecieć na trzy dni: przylecieć, nagrać program i wracać, ale ja się uparłam, żeby zostać dłużej – w sumie chyba z 10 dni. Poprosiłam o namiary na dziennikarzy, na knajpy. Pytaliśmy, gdzie można jeszcze zagrać. Nieważne, czy zagrasz w bluesowym barze dla 20 osób, czy w państwowej telewizji – niemal o każdym kraju, w którym występujemy, myślimy w perspektywie powrotu, kolejnej trasy. Chiny nas wtedy szczególnie zaciekawiły i wiedzieliśmy, że możemy być tam pionierami, jeśli chodzi o nasz gatunek, bo rynek tzw. world music jest tam niewielki. Dopiero od niedawna zaczynają pojawiać się jacyś pasjonaci, którzy jeżdżą na odległą prowincję, nagrywają tam staruszków. Rejestrują tę muzykę, by zachować dla potomnych. Pojawiają się także muzycy, którzy próbują łączyć ludowe wpływy z jakimiś innymi gatunkami, chociaż nieraz z tego wychodzi takie disco-chińsko. Często jest to robione bardzo nieudolnie. Dlatego też mieliśmy szczęście, że spotkaliśmy tak zdolnych muzyków jak Aiys Song i Hassibagen – to nas zbiło z nóg zupełnie. Na pierwszym spotkaniu graliśmy razem chyba z sześć godzin.

Pod koniec pierwszego wyjazdu mieliśmy umówiony wywiad w Radiu Bejing. Maggie, dziennikarka z tego radia, zapytała, co mi się w Chinach najbardziej podobało. A ja na to, że nie umiem odpowiedzieć, bo na razie byliśmy tylko w Pekinie, i że moim marzeniem jest pojechać gdzieś na wieś, gdzie ledwo co słyszano o Europie, by opowiedzieć o takich krajach jak Polska i Ukraina. Dziennikarka wspomniała muzycznej wiosce, którą powinniśmy odwiedzić następnym razem. A ja na to: „Super, pojedziemy tam!”. Spojrzała na mnie z ukosa, myśląc pewnie, że to takie kurtuazyjne gadanie, ale pierwsze, co zrobiłam po wylądowaniu na lotnisku podczas kolejnej wizyty, to zadzwoniłam do niej i powiedziałam: „Cześć Maggie, jesteśmy. Zabierz nas do tej wioski!”. Niektóre instytucje, które nas wspierały, zastanawiały się, po co my chcemy tam jechać. Ludzie mówili, że lepiej skupić się na dużych salach. Powiedziałam wtedy, że tam pojedziemy w wolnym czasie, żeby nie było zarzutów, że marnujemy dotacje. Często jednak bywa tak, że to, co robi się intuicyjnie i spontanicznie, nie kalkulując, nie licząc, tylko myśląc o idei, ludzkich relacjach, przynosi później najbardziej wymierny efekt i największe korzyści. I tak się też stało, bo gdy rozeszła się wieść, że tam jedziemy, wraz z nami ruszył cały bus dziennikarzy. Dzięki temu byliśmy w głównym wydaniu wiadomości w państwowej telewizji, w dużych gazetach.

Jechaliśmy sześć godzin busem.

Staramy się przekazywać to, co jest najlepsze w naszej kulturze. Jeśli ze sceny przez muzykę bije prawda, a w powietrzu czuć otwarte serca i miłość, to wystarczy. Niesiemy przez to ludziom takie przesłanie, jakie niesiemy na całym świecie. Gdybyśmy mieli jechać do Chin i głosić jakieś rewolucyjne hasła z Europy, tobyśmy nigdy już tam nie wrócili. Nie mówimy o wojnie wprost, chociaż można się niektórych rzeczy domyślić, kiedy gramy np. utwór „Plywe kacza po Tysyni”. Chłopacy z North Lab dowiedzieli się dzięki temu, co się dzieje na Ukrainie. Idąc tam do radia, muszę wiedzieć, co mogę powiedzieć, a czego nie. Można mówić, że to jest naginanie się, ale ja nie oszukuję, nie kłamię, tylko w pewien sposób dostosowuję się – tak np. działał Kabaret Starszych Panów. W sposób, w jaki możesz mówić, masz mówić o prawdzie.

Parę godzin, ale to był tak intensywny pobyt, jakbyśmy byli cały dzień. Widzieliśmy, że dla tych dzieciaków to było superważne. Dzieci na nasze przywitanie zagrały hymn Unii Europejskiej, zaśpiewały „Kukułeczka kuka” i ukraiński „Rewe ta stohne Dnipr szyrokyj”. To była akademia specjalnie dla nas. Każda rodzina przygotowała jakiś posiłek. Było też mięso, a oni są biedni i mięso jedzą raz w roku, więc było to dla nich i dla nas ogromnym wydarzeniem. Przybyły władze prowincji. Wszyscy się dziwili, że przyjeżdżamy do takiej zapyziałej wioski.

Tak. Opiekują się nami zwykle młodzi wolontariusze z festiwali. Bez problemu można też samemu podróżować po Chinach. Jedynym problemem dla podróżującego jest znajomość języka. Im dalej pojedziesz, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że ktoś będzie znał angielski.

Teraz jesteśmy w takiej sytuacji, że mamy wydawnictwo na rynku chińskim i swoją chińską agencję, są festiwale, na które nas zapraszają, bo nas już znają, więc idzie łatwiej niż przed laty. To jednak wymagało pracy – dlatego opłacały się moje wyjazdy samej na spotkania do Pekinu. Jak chcesz z Chińczykami rozmawiać, musisz się z nimi spotkać, przylecieć do nich. Wtedy pokazujesz, że myślisz poważnie. Miałam kilka takich spotkań, z których nic nie wyszło, ale głównie dlatego, że nie chciałam zaniżać stawek ani psuć rynku.

Tak, ale musisz dużo zainwestować. Zagrać najpierw w małych miejscach. To tak jak u nas: jak nie zagrasz w małych klubikach, gdzie musisz do koncertu dołożyć, to potem nie dostaniesz oferty za godną stawkę. Wszędzie trzeba budować publiczność. W Chinach możemy być jeszcze wszędzie ciekawostką, ale super jest, że też zaczynamy mieć tam swoją publiczność. Życie nocne Pekinu nie jest szczególnie kwitnące – do alternatywnych klubów na bardziej ambitną muzykę przychodzi po 40-50 osób, a udało nam się już parę razy wyprzedać wszystkie bilety, było ich 150-200. Koleżanka, która pracuje w ambasadzie, mówi, że to jest sukces. Na taki koncert może przyjść np. szef festiwalu, na którym się później gra dla dwóch-pięciu tysięcy. I tak się już parokrotnie stało w naszym przypadku.

To zabawne, ale mieliśmy nawet propozycję, by zostać gwiazdami. Byłam na spotkaniu z szefem „The Voice of China”, który jest tam ogromnie poważany. Poznałam go przez naszego chińskiego wiolonczelistę. Chcieli nas w tym programie pokazywać regularnie i powiedzieli wprost, że mogą z nas zrobić gwiazdy, ale warunkiem była przeprowadzka na dłużej. Musieliśmy tę propozycję odrzucić. Nie zostawimy życia w Europie.

Chiny to kraj kontrastów: żeby przetrwać jeden z pobytów w Szanghaju, spałam w chińskim akademiku na pryczy w pokoju bez łazienki. Łazienka była na korytarzu, ale nie korzystałam z niej często, bo długo jej nie sprzątano, a trzeba pamiętać, że w Chinach papieru toaletowego nie wyrzuca się do muszli, tylko do kosza. I wyobraźcie sobie te kosze niesprzątane parę miesięcy. Spałam na pryczy w akademiku, a wieczorem miałam spotkanie na 111. piętrze w sekretnym barze z VIP-ami, popijając superdrinka. Jednego dnia masz zaproszenie na wystawną kolację, a drugiego dnia jesz na ulicy. Mnie się to podoba. Dzięki temu mogę poznać prawdziwe Chiny i staram się je zrozumieć. Mam znajomych wśród szych i mam przyjaciół, których stać tylko na parę szaszłyków na grilla. I jedni, i drudzy bardzo mi pomogli i sporo nauczyli. Dzięki temu cały zespół może jeździć i czuć się w Chinach jak w domu.

Jak mówiłam: kontrasty, a także to, co dzięki Chinom odkryłam w sobie. Widzę siebie klarowniej. Wszyscy zawsze mówili, że potrafię się dogadać z różnymi ludźmi i to jest chyba największy mój dar. Wyjazdy do Chin spotęgowały tę umiejętność. Chiny podobają mi się też ze względu na to, na co wielu ludzi narzeka – swoistą pustkę w ludziach, niechęć do okazywania emocji. Grasz koncert i widzisz ludzi, którzy są jak ściana. Nie ma z nimi kontaktu. I to jest super, bo stanowi wyzwanie dla artysty. Słuchają i widać, że najpierw w ogóle nie reagują, nie okazują emocji, ale jak ktoś się zaczyna uśmiechać, ktoś inny zaczyna płakać na twoim koncercie, to masz poczucie ogromnej satysfakcji. Przychodzili do nas ludzie i pytali, jak to się dzieje, że potrafimy wywoływać takie reakcje.

Tam ludzie muszą ciężko pracować, żeby się czegoś dorobić, i myślę – może błędnie – że to jest mniej uduchowiona kultura niż nasza. Mimo wielkiej tradycji i długiej historii. Ludzie są pozamykani w sobie. Jako artyści mamy wielkie pole do popisu. To nie jest walka ze zblazowaną publiką, która już wszystko widziała. Spotykasz ludzi i ty masz obowiązek wypełnić czymś tę pustkę. I kiedy dostrzegasz, że twoja muzyka coś dla nich znaczy i zmienia coś w ich życiu, wiesz, że warto było się trudzić.

Ta muzyka musi pokazywać, kim ty jesteś, skąd jesteś, zawierać pierwiastek twojej kultury i tradycyjnej, ale i aktualnej spuścizny.

Przypomniała mi się zabawna historia – po nagraniu płyty z chłopakami w Chinach, wróciliśmy do domów, ale musieliśmy się jakoś komunikować. Tłoczyliśmy płyty na rynek europejski i gdy mieliśmy już oddawać książeczkę do druku, stwierdziłam, że jeszcze raz im pokażę na wideo, jak ona wygląda. I nagle słyszę, że krzyczą „stop!”. Okazało się, że tekst trzeba obrócić o 90 stopni!

Tak. Aiys Song jest dużą gwiazdą, gra i klasykę, i muzykę świata. Hassibagen ma trochę ciężej, ale też żyje z muzyki. Jeśli chodzi o możliwości dla polskich zespołów, sprawa jest prosta: w Chinach żyje bardzo dużo ludzi, dla każdego znajdzie się miejsce. Jak się uprzesz, to będziesz występować. Jest miejsce na disco polo, na jazz, na world music, na wszystko. Bardzo wiele zespołów z Polski jeździ do Chin, ale zwykle jest to organizowane przez jakiegoś polskiego agenta i myślę, że nikt nie ma już tyle samozaparcia, żeby samemu szukać kontaktów. To jest jednak ogrom pracy i jedna wielka niewiadoma, czy to się przełoży na jakieś korzyści. My kilka razy dokładaliśmy do wyjazdów lub ledwie wychodziliśmy na zero i pamiętam nawet taką rozmowę w zespole, gdy mówiliśmy, że to już ostatni wyjazd, na którym finalnie nie zarabiamy. I wtedy właśnie zaczęły się trasy, na których sytuacja finansowa się zmieniła.

Lubię jeść, lubię jeść dobre jedzenie, a tam jedzenie jest super. Lubię jeść z ludźmi, a tam się je wspólnie, w większym gronie. Jak wychodzisz sam na posiłek, to jesteś jakimś wyrzutkiem. Tam jest normalne, że wychodzisz na jedzenie z kumplami z pracy i zamawiacie 20 dań. W Chinach się siorbie, mlaszcze, żeby napowietrzyć jedzenie, tak żeby lepiej smakowało. I jeżeli z drugim człowiekiem nie posiedzisz, wspólnie z nim nie pomlaszczesz, to tracisz więź. Mimo że ludzie mieszkają daleko od siebie, to w jakiekolwiek święta jest niesamowity ruch. Wszyscy wracają do domu, nie wyobrażają sobie tego, żeby nie spotkać się z rodziną. Rodzina to jest świętość. Nie ma podśmiechiwania się z rodziny. O tym się często zapomina w innych częściach świata.

Od wieków panował tam hierarchiczny podział społeczeństwa, który do dziś zbiera swoje pokłosie. Rodzice często pomagają w znalezieniu partnera. Nie bez znaczenia jest to, czy płynie w tobie królewska krew. Kolor skóry ma znaczenie. Jak jesteś opalony, to znaczy, że pracujesz w polu. Tam niemal wszystkie kremy do pielęgnacji są wybielające skórę. Nie jest łatwo zrobić samemu karierę. Rodząc się w biednej rodzinie, raczej masz maleńkie szanse. Zdecydowanie ciężej niż u nas. Dla mnie niesamowity jest ich sposób myślenia. Będąc tam, nauczyliśmy się, że na nic nie należy się oburzać, żadnych pomysłów, które ci proponują, nie należy od razu przekreślać. Dostaliśmy propozycję, aby zagrać w Apple Store, wśród komputerów, i niezbyt nam się ten pomysł podobał, ale przyszedł Tomek Sajewicz, korespondent Polskiego Radia, który krzyknął: „Wow, ale ekstra, że gracie w Apple Store. Oni robią tylko kilka koncertów rocznie! Zagrać tam to jest megaprestiż!”. I zagraliśmy świetny koncert.

Jadłam jakieś dziwne stworzenia morskie, na których widok już odrzucało, ale zjadłam i było to ciekawe. Nie miałam „okazji” spróbować psa, albo nawet nie wiem o tym, że go jadłam. Wychodzę z założenia, że jak już gdzieś jesteś, to trzeba wszystkiego spróbować, jak masz mało gotówki, to trzeba zobaczyć, co się tylko da, bo może to być ostatnia okazja. Jak mawiał mój dziadek: „Matka smaż, póki masz, a jak nie będzie, to się obejdzie”. Pieniądze przyjdą, a wrażenia mogą uciec.

Nie wiem, może jutro ktoś zadzwoni?

Nie, my jeździmy po całym świecie, ale na pewno Chiny to bardzo ważna jego część. Nasza agencja w Chinach chce, żebyśmy polecieli na dłużej. Pojawiają się różne pomysły: nagrań z kolejnymi muzykami, rezydencji. Pewnie do tego prędzej czy później dojdzie, ale teraz musimy znaleźć czas na pracę nad nową płytą, bo to jest dla nas priorytet. Każdy z nas ma dużo zajęć.

Dziś gramy z Leszkiem Możdżerem na Enter Festival. To jest dla nas wielkie wydarzenie. Jego muzyka przewijała się w naszym życiu cały czas, a Leszek jest dla nas ważną postacią, źródłem inspiracji muzycznych i życiowych. Zrobił dla nas wiele dobrego i nawet o tym nie wie. Wpłynął na nasz sposób myślenia o muzyce. Gdy musieliśmy we Wrocławiu nagrać fortepian, zgłosiliśmy się do jego menedżerki. Leszka akurat nie było w domu, ale się zgodził i skorzystaliśmy z jego fortepianu. Dużo dobrych rzeczy wydarzyło się dzięki niemu. Dana powiedziała, że gdyby ktoś miał grać na fortepianie w Dagadanie, to tylko Jan Smoczyński lub Leszek Możdżer. l po 10 minutach zadzwoniła menedżerka Możdżera z zaproszeniem na Enter Enea Festival.

Tutaj nie chodzi o negocjacje, tylko o rozmowę. Szukamy np. utworów, które są takie same w Polsce i na Ukrainie, więc trudno powiedzieć, gdzie one powstały. To jest wszystko jedna wielka wędrówka ludów. Ja nie wiedziałam nic o Ukraińcach, dopóki nie spotkałam Dany. Słyszałam tylko to, co mi mówił dziadek: że muszę na nich uważać. Dziadek się urodził pod Tarnopolem. Ja mam teraz zupełnie inne postrzeganie Ukrainy.

Cieszę się, że są puryści, którzy grają muzykę tradycyjną i próbują ją wiernie odtwarzać, nie chcą jej zmieniać, interpretować na nowo. Doceniam ich pracę i chodzę na koncerty, potańcówki. Mając świadomość, że muzyka tradycyjna cały czas ewoluowała, powstawały nowe teksty, nowe melodie, nie boimy się interpretować tej muzyki po swojemu. Mamy swoich mistrzów. Spotykamy się z nimi i mówią, że np. byli na festiwalu w Kazimierzu i słyszeli tam piosenkę w wykonaniu zespołu z południowo-wschodniej Polski, która też jest w naszym repertuarze, tyle że my ją interpretujemy nieco inaczej. I słyszę od starszego człowieka: „Wiesz jak to jest, Daga, jeden pojechał za robotą, spotkał tam dziewuchę, pobrali się, no i piosenka wędrowała”. I teraz też ta wędrówka trwa. Pojawiły się nowe instrumenty, płyty, internet, elektronika. Czy elektronika nie może być ludowa? Może. Ja robię taką elektronikę w Poznaniu, a przy tym inspiruję się muzyką źródeł. Jak długo będzie to opowieść o tym regionie, o tej fragmencie kontynentu, w tym języku, z tą duchowością, ekspresją, słowiańskim rozrzewnieniem i szaleństwem, tak długo mogę to nazywać world music z tej części świata.